هریک از اعمالی که ما انجام می دهیم، اثر و محصولی متناسب با آن عمل، در ما و جهان پیرامون ما دارد. عزاداری نیز بعنوان یک عمل و رفتار ویژه، از این قاعده مستثنی نیست.
اما براستی …
ما از یک عزاداری چه انتظاری داریم و باید داشته باشیم؟
محصول یک عزاداری موفق چیست؟
و اصولاً عزاداری واقعی چه خصوصیاتی دارد و عزادار حقیقی کیست؟
كتاب عزادار حقیقی آن چنان كه از اسم آن پیداست مراتب 5 گانه سیر و سلوك عزادار را به بررسی می‌نشیند . این كتاب از یك پیش گفتار و 4 فصل تشكیل یافته است .
نویسنده در پیش گفتار كتاب در پی ارائه ی این نكته بر می آید كه ” هیچ عملی به اندازه برپایی عزاداری برای امام حسین در حفظ دین از انحراف و از هجوم بی امان دشمنان اسلام برای نابودی آن و هم چنین توسعه فرهنگ دینی مؤثر نبوده و نیست” و درعین حال به این نكته نیز اشاره می‌كند كه “عزاداری ها در طول زمان دچار آفات ، خطرات و انحرافاتی شده است كه نقش این وسیله مهم را تا حدودی كمرنگ كرده است”.
فصل اول كتاب به مراتب عزاداری و عزداران می پردازد و تا مرتبه سوم عزاداری و آفاتی را كه عزادار در این مراتب با آن درگیر می باشد به صورتی كاملا بدیع و موشكافانه تبیین می كند . حتی از ذكر این نكته نیز بر نمی گذرد كه ” عزاداران ، همانند مومنان دارای درجات و مراتب مختلفی هستند كه هر مرتبه ، درجه و جایگاه عزادار را در نظام انسانیت و در نزد خداوند و نیز میزان قرب او را به سید الشهدا نشان می‌دهد”.
سپس به شرح مراتب عزاداری پرداخته و كمترین مرتبه را غم و اندوهی بر می شمارد كه از مصیبت وارده به سیدالشهدا در قلب عزادار می‌نشیند. البته استاد پایین تر از این حد را نیز در مورد دشمنان حضرت متصور میداند ” و پایین تر ازآن ، مرتبه دشمنان حضرت است یعنی مرتبه ای كه شخص به مصائب حسینی آگاه شود و ناراحت نگردد و به آن راضی باشد. ” گرچه به نظر نمی رسد در بین شیعیان آن حضرت كسی به این حد از شقاوت برسد كه از شهادت آن حضرت احساس نشاط بكند ، ولی تنها اكتفا به مرتبه اول عزاداری برای شیعه و دوست دار آن حضرت – می‌تواند بدتر از وضع دشمنان آن حضرت قلمداد بشود.
ایشان مرتبه دوم عزاداری را در این میداند كه ” عزادار غم و نارضایتی خود را به شكل های گوناگون از قبیل گرفتگی چهره ، گرفتن حالت بغض و گریه ،پوشیدن لباس سیاه عزا ، به سینه و سر زدن و… بروز می دهد …” و این مرتبه را احساسی می داند كه عزاداران كلیمی ، مسیحی و پیروان سایر مذاهب در مواجهه با شهادت حضرت سیدالشهدا در اندرون پاك حسینی گونه شان دارند ، چرا كه همه‌ی انسان ها فارغ از رنگ و پوست و مذهب ، فرزند آن حضرت خطاب می‌شوند.
اما درمرتبه سوم عزاداری كه ” شیعیان حضرت بیشترین اعضای آن را تشكیل می‌دهند ، عزادار تنفر و اعتراض خود را نسبت به عاملین مصیبت و جنایت كاران در حق سیدالشهدا و یارانش و به طور كلی همه اهل بیت اظهار می كند ” سپس ترقی عزادار از مرتبه دوم عزاداری را در ” شناخت بیشتر سیدالشهدا و اعتقاد بالاتر و بیشتر به مقام آن حضرت و فهم محدود و نسبی درباره قیام ایشان در برابر یزید و یزیدیان ” دانسته و آفات عزاداری را در این مرتبه به بحث می‌نشیند و مادر همه آفات را ” انجام عمل و ادامه آن برای مدت طولانی ، بدون شناخت كامل و دقیق مقررات و آداب آن میداند” .
فصل دوم كتاب بعد از شناساندن معصومین از طرق آیات ، روایات و احادیث ؛ و منابع و دلایل شناخت ایشان در قرآن كریم ، زیارت عاشورا و جامعه كبیره ، چگونگی رشد عزادار از مرتبه سوم به مراتب بالاتر را، منحصر به فهم درست این منابع می داند.” اگر كسی بخواهد معصومین را بشناسد، بی شك بدون مراجعه به قرآن كریم و استمداد از خداوند، نمی تواند به شناخت صحیحی دست یابد”. نویسنده با اشاره به انواع مصائب ، كشف وظیفه را از الزامات عزاداری حقیقی میداند.
فصل سوم كتاب با بیان وظیفه عزادار در قبال ائمه ” پدران واقعی مان” به اثرات تلخ و گزنده مصیبت عظیم در حیطه فردی و اجتماعی می‌پردازد .” فداكاری به خاطر معشوق و معبود حقیقی ، و نیز تحمل سختی‌ها برای او ، مهم ترین راه اثبات و اظهار عشق و ایمان حقیقی است “. در ضمن ، بیدارسازی و الهام‌بخشی مبارزه با مستكبران از آثار اجتماعی این مصیبت قلمداد شده و ” قدرت و شدت تاثیر گذاری این عوامل گاهی به قدری زیاد است ، كه منجر به یك انقلاب عظیم و سرنگونی حكومت های جائر می‌شود “.
در ادامه با تعریفی از عزاداری و دلایل لزوم و روش های مختلف تشویق به عزاداری در سیره قرآن و معصومین به دفع یك توهم پرداخته می شود ” بعضی گمان كرده اند كه صرف گریه بر امام حسین آن ها را از عمل خالصانه و تقوا بی‌نیاز می‌كند و اگر هر عملی انجام دادند ، و هر رذیلت اخلاقی داشته باشند ، دیگر اهمیتی ندارد و همین كه اهل گریه بر امام حسین باشند ، اهل نجات هستند”.
فصل چهارم كتاب به وظیفه شناسی در برابر مصیبت اعظم اختصاص یافته است . در این فصل به معانی فقرات زیارت عاشورا پرداخته شده است . در ذیل معنای تعبیر (وتر و موتور) این گونه آمده است كه ” این تعبیربه معنای مصیبت زده و مظلومی است كه انتقام او گرفته نشده باشد.” یعنی ” عبارت ( والوتر الموتور ) نشان می دهد كه ماجرای عاشورا یك امر شخصی و تاریخی نبوده است كه تمام شده باشد بلكه امری مربوط به همه جامعه انسانی و همه زمان ها است و انتقام سیدالشهدا با كشته شدن قاتلین حضرت گرفته نشده است “. سپس چگونگی رشد ، ماهیت و پیدایش روح انتقام در عزادار حقیقی و اهمیت آن در عزاداری ها به تفصیل كالبد شكافی شده است .
